گفتگوی مستقل با اردشیر سنایی درباره تعامل ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی:
ورود بازرسان آژانس به ایران، شاید یک گام رو به جلو
سنایی می‌گوید: طی آن چیزی که طی چند اجلاس اخیر شورای حکام از ایران خواسته شده مبنی بر اینکه در چند سایت اعلام نشده (تورقوزآباد، ورامین و مریوان) و عدم بازرسی از آن‌ها که آژانس در مورد آن ابهام دارد، اگر برای بازدید از این مکان‌ها آمده‌اند نشان‌دهنده اتفاقی مثبت میان ایران و آژانس است.
امیرحسین جعفری
به گزارش خبرگزاری «سی‌ان‌بی‌سی»، آژانس روز پنجشنبه در ایمیلی به آن‌ها اطلاع داد: «به دعوت ایران، یک تیم فنی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز یکشنبه 18 دسامبر 2022 با هدف رسیدگی به مسائل پادمانی باقی‌مانده که قبلاً توسط رافائل گروسی مدیرکل آژانس گزارش شده بود، به تهران سفر خواهد کرد.»
آژانس در ماه ژوئن درباره «ذرات اورانیوم متعدد با منشاء انسانی» که در سال 2019 در سه تاسیسات مخفی تورقوزآباد، ورامین و مریوان کشف شده بودند، ابراز نگرانی کرد و از تهران خواست «به‌منظور انجام تعهدات قانونی‌اش به فوریت اقدام کند».
محمد اسلامی رئیس سازمان انرژی اتمی نیز گفته بود: «مسئولان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی طی روزهای آینده به ایران می‌آیند.»
او افزود: «تعاملات ما با آژانس برقرار است و امیدواریم در جهت رفع موانع و ابهامات با آژانس یک گام رو به جلو برداشته شود.»
سفر بازرسان آژانس به تهران می‌تواند نتایج تاثیرگذاری بر روابط ایران با غرب و در آینده احتمالی بر مذاکرات داشته باشد.
بازرسانی که با هماهنگی‌های خاص و در اثر یک دعوت به ایران سفر کرده‌اند، اما هنوز مشخص نیست در نتیجه سفر خود چه برخوردی با پرونده لب‌مرزی ایران داشته باشند. زیرا بازخورد منفی بازرسان آژانس نسبت به فعالیت‌های هسته‌ای ایران می‌تواند پرونده هسته‌ای را به شورای امنیت بکشاند اما با نگاهی مثبت اندیشانه حتی می‌توان امیدوار بود که این اتفاق روزنه‌ای برای شروع دوباره مذاکرات برجامی باشد.
به جهت بررسی موضوع فوق گفتگو کردیم با اردشیر سنایی، استاد دانشگاه و کارشناس روابط بین الملل که در ادامه مشروح آنرا می‌خوانیم:
سفر بازرسان آژانس به تهران تا چه حد ناشی از یک روند طبیعی نظارت آژانس است و تا چه حد نشانه یک تحول سیاسی و گشایش در موضوع سیاست خارجی در نتیجه فروکش کردن اعتراضات است؟
چون اطلاعات دقیقی در مورد اینکه این سطح از بازرسان آژانس که وارد می‌شوند چه کسانی هستند و برای چه منظوری وارد کشور می‌شوند نداریم، قاعدتا نمی‌توانیم نظر مشخص و قطعی اعلام کنیم.
طی آن چیزی که طی چند اجلاس اخیر شورای حکام از ایران خواسته شده مبنی بر اینکه در چند سایت اعلام نشده و عدم بازرسی از آن‌ها که آژانس در مورد آن ابهام دارد، اگر برای بازدید از این مکان‌ها آمده‌اند نشان‌دهنده اتفاقی مثبت میان ایران و آژانس است. اما اگر این جزء برنامه نباشد و ارتباطی به سه جلسه اخیر شورای حکام آژانس در دو قطعنامه نداشته باشد، قاعدتا جزء بازرسی‌های روتین آژانس خواهد بود و اتفاق خاصی را شاهد نخواهیم بود.
بنابراین پاسخ به این سوال برمی‌گردد به اینکه بازرسان در چه سطحی هستند و برای بازرسی از چه مکان‌هایی وارد کشور می‌شوند و اگر فرض را بر سه مکان ادعایی آژانس بگیریم آن موقع می‌توانیم انتظار داشته باشیم اتفاق جدیدی در حال رخ دادن است و شاید بتوانیم امیدوار باشیم روزنه مجددی برای احیا برجام وجود داشته باشد.
با این وجود احیای برجام تا چه حد نزدیک است؟ آیا دوباره شاهد دور جدید مذاکرات خواهیم بود؟
در مورد برجام صحبت کردن خیلی سخت است، چون مشکلات مختلفی در احیای برجام پیش آمد و متغیرهای مختلفی وارد عرصه شد و هر کدام تاثیر خاصی را بر روند احیای برجام گذاشت.
آنچنان که از طرف مقابل از جمله آمریکا می‌توان برداشت کرد؛ احیای فعال برجام جزء اولویت‌های آمریکا نیست و نمی‌توان انتظار داشت که در شرایط فعلی مجددا شاهد شروع مذاکرات برای احیا برجام باشیم.
اروپایی‌ها هم این موضع را داشته‌اند البته که یک مسیر را باز نگه داشته‌اند و علیرغم همه تلاش‌هایی که طی سه ماه اخیر کردند اما کماکان این جمله را نگه داشتند که "نگاهشان به برجام متفاوت از سایر موضع‌گیری‌هایشان نسبت به ایران است" می‌توان به صحبت‌های بورل استناد کرد که گفت اروپا گزینه دیگری ندارد و برای کنترل اقدامات هسته‌ای ایران نگاهش به احیای برجام است. اما اگر چنین گزینه‌ای مدنظر باشد بنظر نمی‌رسد با فضای روانی فعلی علیه ایران، و با اجماع جهانی در شورای حکام آژانس و اتحادیه اروپا، و شورای حقوق بشر سازمان ملل، کمیسیون‌های مختلف سازمان ملل، و با توجه به اتفاقات اخیر در سفر رئیس جمهور چین به عربستان بنظر نمی‌رسد در این شرایط که به شدت یک فضای روانی منفی ایجاد شده شاهد شروع مذاکرات احیای برجام باشیم.
من بعید می‌دانم که حداقل در آینده نزدیک بتوانیم شاهد یک گشایش برای احیای برجام و حتی مذاکرات در هر سطح با غرب باشیم.
به اولویت‌های آمریکا اشاره کردید، با این وجود اولویت آمریکا در شرایط فعلی چیست و چه تحولی می‌تواند دوباره برجام را به اولویت آمریکا تبدیل کند؟
تا حدودی جنگ اوکراین تاثیر منفی روی احیای برجام گذاشت و به دلایل مختلف روند احیای برجام را متوقف و بعد دچار یک دست انداز جدید کرد. ولی برای آمریکا بنظر می‌رسد بیش از آنکه بحث جنگ اوکراین روی دیدگاهش نسبت به ایران تاثیرگذار باشد فعلا اتفاقات داخلی، اولویت آمریکا را تغییر داد. یعنی از زمانیکه اعتراضات در ایران شروع شد مشخص بود که آمریکا دیگر دنبال فرآیند مذاکره با جمهوری اسلامی نیست و مسیرشان را تغییر دادند و نگاهشان این شد که فعلا فشار گسترده‌ای را به لحاظ سیاسی و دیپلماتیک در پیش بگیرند و تحریم‌های حقوق بشری را نیز اضافه کنند و بقیه متحدان خود از جمله اروپا را در این مسیر قرار دهند و همه این‌ها با موفقیت انجام شد.
آیا آمریکا منتظر نتیجه تحولات سه ماه اخیر ایران است؟
وقتی شما با یک طرف وارد مذاکره می‌شوید و در کشور طرف مقابل بی‌ثباتی شکل گرفت و احتمال تغییرات سیاسی پیش آمد طبیعی است که نگاهتان متفاوت می‌شود و طبیعی است که صبر کنند تا مسیر تحولات را ببیند و در آن موقع تصمیم منطقی‌تری بگیرند.
آمریکا نیز در این مسیر قدم برداشت و نگاه کرد که شرایط ایران به چه سمتی خواهد رفت و اگر شرایط به سمتی رفت که از نظر آمریکا احیای برجام مطرح نباشد آن را دیگر دنبال نکند. آمریکا هنوز منتظر است و نگاهی به تحولات داخلی ایران دارد تا ببیند شرایط به کدام سمت خواهد رفت تا تصمیم بگیرد که مجددا مذاکره برای احیا برجام را در پیش بگیرد.
گزارش مثبت بازرسان آژانس از سه مکان احتمالی چه تاثیری در آینده برخورد آژانس و اتحادیه اروپا با ایران خواهد داشت؟
قاعدتا اگر گزارش مثبتی از طرف بازرسان آژانس درباره آن سه مکان ادعایی که دسترسی به آنرا می‌خواستند مخابره شود، می‌تواند در اجلاس بعدی شورای حکام که ماه مارس برگزار خواهد شد تاثیر مثبت بگذارد. اما این فقط یکی از پارامترهای موثر در احیا برجام هست و پارامترهای دیگری نیز وجود دارد که باید در کنار این قرار بگیرد تا بعد ببینیم مجددا مذاکره برای احیای برجام شروع می‌شود یا خیر.
اگر این گزارش مثبت باشد روند ارسال پرونده ایران به شورای امنیت را به تعویق می‌اندازد و از این نظر می‌تواند یک نقطه مثبت باشد.