اندر حکایت افتتاح طرح آبرسانی غدیر؛ کوهی که موش زایید
مهدی قمشی
استاد دانشگاه شهید چمران اهواز
بعد از افتتاح بخشی از طرح آبرسانی غدیر و سر و صدا راه انداختن دولت فعلی و رسانه‌های مرتبط با آن، در مورد این طرح و عدم بیان واقعیات طرح و میزان پیشرفت آن، به مردم استان، درست بعد از یک ماه از این افتتاح عجولانه، اتفاقی افتاد که خیلی‌ها را از جنجال بیجا پشیمان کرد. نگارنده در آن روزها قصد روشنگری در این خصوص را داشته امّا متاسفانه جو سنگین رسانه‌ای به گونه‌ای بود که گفتن واقعیات در آن برهه زمانی، شائبه بدبینی و سوء نظر در مورد دولت فعلی را دامن می‌زد و لذا علیرغم میل باطنی خودسانسوری پیشه شد تا متهم به سیاه‌نمایی نشود. امّا اتفاقی که حدفاصل روزهای چهارشنبه ۱۱ آبان تا روز شنبه ۱۴ آبان برای آب شهر اهواز و سایر شهرهای تحت پوشش طرح رخ داد این سوال را در همه اذهان ایجاد نمود که چه شد از آن همه سر و صدا؟ و چرا طرحی که این همه در مورد آن گفته شد و امید داده شده بود به فاصله یک ماه به این شدت زیر سوال رفت. لذا برای نگارنده این فرصت را ایجاد نمود تا واقعیات رخ داده در مورد این طرح عظیم برای مردم بازگو شود. برای شروع ابتدا بعضی تیترهای خبرگزاری‌های دولتی که در یازدهم شهریور ۱۴۰۱ منتشر شد را با هم مرور کنیم.
شمارش معکوس برای افتتاح طرح غدیر/ جزئیات اَبَرپروژه‌ای که کیفیت آب خوزستان را متحول می‌کند (فارس)
افتتاح بزرگترین پروژه آبرسانی قرن/ غدیر؛ تحقق وعده دیگران در دولت سیزدهم (ایرنا)
افتتاح طرح آبرسانی غدیر با حضور رئیس‌جمهور (ایسنا)
طرح آبرسانی غدیر خوزستان افتتاح شد (ایسنا)
طرح بزرگ آبرسانی غدیر با حضور رئیس جمهور افتتاح می‌شود (ایلنا)
به این تبلیغات، کار سنگین صدا و سیما را نیز اضافه کنید.
ممکن است سوال شود که اشکال این عناوین در چیست؟ بله اشکال اول در این است که افتتاح بخش کوچک و ناپایدار از طرح را به عنوان همه طرح جا زده‌ایم و همه مردم و حتی نخبگان جامعه را به تصور اینکه طرح اصلی به نتیجه رسیده و پایان یافته است به خطا انداخته‌ایم. اشکال دیگر در این است که کل طرح غدیر حتی در صورت به نتیجه رسیدن، نیمه غربی استان را پوشش می‌دهد (۵۲ درصد جمعیت استان) نه همه استان را. به نظر بنده اگر هر دولتی بصورت شفاف، کاری را که انجام داده به مردم صادقانه بگوید، هم حد انتظار مردم را کنترل کرده و هم صداقت خود را به مردم می‌رساند که در شرایط روز دنیا نیز پسندیده‌تر است و آموزه‌های دینی‌مان نیز بدان تصریح دارد. امّا حال که چهار روز آب بسیار بی‌کیفیت را به مردم تحویل داده‌ایم چه می‌توانیم به مردم بگوییم؟ یا مردم استان را نسبت به اثرات این طرح عظیم بدبین نموده‌ایم یا دروغ‌های روزهای افتتاح را باید اقرار نماییم که هر دوی آن‌ها برای یک حکمرانی خوب سم مهلک است. اگر درایت و تعهدی در کار بود باید همان زمان افتتاح به مردم صادقانه می‌گفتند که در این پروسه افتتاح جدید فقط آبگیر موقت بخشی از طرح که روی رودخانه کرخه بوده به کانالی از رودخانه دز (معروف به اسپیل کرخه) منتقل شده که کیفیت بهتری دارد و اساساً برای رفع مشکلات خشک‌سالی‌های کرخه طراحی شده است. البته باید تاکید می‌شد که این طرح موقت نه در زمان بارندگی‌ها و نه در خشک‌سالی‌های شدید قادر به تامین آب باکیفیت برای آب شرب نیست. به این نکته نیز باید توجه و گفته می‌شد که همه کارهای این آبگیر موقت از طراحی تا تصویب اعتبار و بخش مهمی از اجرا نیز در دولت قبل انجام شده و ظرفیت نهایی آن هم ۱۰ مترمکعب در ثانیه از ۲۴ مترمکعب در ثانیه دبی طرح غدیر است و لذا همه می‌فهمیدند که طرح اصلی غدیر هنوز تا رسیدن به شرایط ایده‌آل و پایدار فاصله بسیار دارد. توجه شود که در شرایط فعلی نیز حداکثر حدود ۶۰ درصد آب شهر اهواز از این طرح تامین می‌شود و بجز قسمت کوچک دیگری که از طرح آب حیات (چاه‌های فلمان شوشتر) تامین می‌شود قسمت اعظم ۴۰ درصد مابقی همچنان از کارون تامین می‌گردد. در این یادداشت بحثم این نیست که خدایی نکرده چنین القا کنم که دولت‌ها کاری نمی‌کنند یا نکرده‌اند. بحث بر سر بزرگ‌نمایی‌های بیش از حد است که گاهی اوقات غلط‌اندازی می‌شود و علاوه بر گمراه کردن و بدبین کردن مردم یعنی ذینفعان اصلی، اجزاء دست اندرکار را نیز دچار اشتباه می‌کند. ناگفته نماند این اشکال مختص این دولت نیز نیست در دولت‌های قبل نیز در مورد مراحل به نتیجه رسیدن همین طرح بسیار غیر واقعی اظهار نظر شده و بزرگ‌نمایی شده است. در هر صورت نگرانی نگارنده در این بوده و هست که افتتاح نیم بند این طرح با توجه به تبلیغات سنگین و باور اکثریت مردم استان سبب گردد ادامه قسمت مهم طرح زیر سوال رفته و متوقف شود.
(همانگونه که خبرگزاری فارس در تاریخ یازدهم شهریور در مطلبی تحت عنوان "صفر تا صد بزرگترین طرح آبرسانی ایران/کارشناسان درباره اَبَرپروژه غدیر چه می‌گویند" القاء نموده است)
مردم استان باید بدانند که طبق طرح اصلی، آبگیری باید اساساً از پشت سد دز انجام شود که مستلزم این است که فاصله حدوداً ۳۰ کیلومتری از نقطه فعلی آبگیری یعنی ایستگاه پمپاژ کانال دز لوله‌گذاری شود و تونل اتصال به مخزن دز زده شود و آبگیر در مخزن سد دز ساخته شود، خط انتقال به شهر شوش و باوی و روستاهای این دو شهر به سرانجام برسند، (یعنی حدوداً ۴۸ درصد طرح هنوز باقی مانده است) تا سرانجام این طرح بتواند ۲۴ مترمکعب در ثانیه دبی پایدار مورد نیاز شهرها و روستاهای غرب استان را پوشش دهد. ناگفته نماند حتی اگر این طرح به نتیجه کامل نیز برسد نوسازی شبکه توزیع آب در شهرهای بزرگ خصوصاً اهواز نباید به دست فراموشی سپرده شود و علاوه بر این آبگیرهای تصفیه خانه‌های موجود بر رودخانه کارون نباید از مدار خارج شوند و کیفیت آب رودخانه کارون در مقطع اهواز و پایین دست آن باید بهبودی یابد تا در مواقع ضرور بتوانند آب شهری سالم را تامین نمایند.
نکته دیگری که مردم استان باید بدانند این است که قبل از افتتاح اخیر و زمانی که آبگیر طرح هنوز روی رودخانه کرخه بود پارامتر TDS (جمع املاح محلول است، که وضعیت کلی فیزیکی آب را بیان می‌کند و بیانگر کل کیفیت آب نیست) در اهواز حدوداً ۵۰۰ ppm (قسمت در میلیون که می‌شود میلی گرم در لیتر) بود که با انتقال آبگیری به اسپیل کرخه این پارامتر به حدوداً ۳۷۰ کاهش یافت که تغییر بسیار خوبی محسوب می‌شود و در هر دو شرایط کدورت آب (که بیانگر تیرگی آب است) زیر 10 NTU بود (حد بالای مجاز این پارامتر ۵ است) که قابل قبول باید قلمداد شود. ولی از آنجایی که آبگیر فعلی روی کانال آبیاری است و از مسیر رودخانه گرفته می‌شود اصطلاحاً پایدار نیست و هر آن ممکن است بر اثر بارندگی‌ها و یا مشکلات دیگر مانند خشکسالی دچار مشکل شود. همانگونه که در روز اول حد فاصل زمانی فوق الاشاره اتفاق افتاد که TDS آب را به ۹۵۰ رساند که حد بالایی مجاز آن است و کدورت آب نیز که حد بالای مجاز آن 5 NTU است به ۹۵ رسید یعنی ۱۸ برابر حد مجاز (ناگفته نماند که ظاهراً شرکت آبفای استان در روز دوم در این بازه زمانی، آبگیری از طرح غدیر را متوقف و تامین کل آب شهر را به کارون انتقال داده است که در هر دو حالت کیفیت آب نامطلوب بود و فرق اساسی ایجاد نکرد). با شرایط پیش آمده ناپایداری آبگیر فعلی کاملاً محرز شد و لذا لزوم پیگیری ادامه طرح اصلی را دوچندان کرد.
حال که ماجرا بصورت کامل توضیح داده شد اکنون مردم باید همچنان به پیگیری حق خود و تاثیرات فوق العاده اجرای کامل طرح غدیر بیشتر واقف شده باشند و البته نقش دولت‌ها را در به نتیجه رسیدن این طرح به اندازه واقعی تلاش آن‌ها، پاس بدارند و قدردان باشند. هر چند تامین آب باکیفیت شهری برای مردم استان و سایر نقاط کشور حقی بدیهی و اولیه است ولی اگر بنا بر قدردانی منصفانه و به اندازۀ کار دولت‌ها در خصوص به نتیجه رسیدن طرح آبرسانی غدیر باشد باید از دولت دکتر احمدی نژاد به جهت تصویب و آغاز مراحل اجرایی این طرح که شاید حدود ۱۴ درصد کل کار باشد تشکر کنیم.
از دولت دکتر روحانی به جهت پیشبرد اجرایی طرح و اتصال و افتتاح آبگیری از کرخه و کانال شهید چمران و کارهای اجرایی آبگیر جدید که حدوداً ۲۸ درصد کارهای اجرایی طرح بوده تشکر کنیم.
از دولت رئیسی که تا کنون حدوداً ۹ تا ۱۰ درصد کارهای اجرایی را پیش برده است تشکر کنیم.
و از هم اکنون از هر دولتی که ۴۸ درصد مابقی طرح را به سرانجام برساند تشکر ویژه داشته باشیم.
(درصدها حدودی است. دسترسی به ارقام صحیح میسر نبود)
مخلص کلام آنکه طرح آبرسانی غدیر در میانه راه است و مطالبه اصلی مردم بر این است که طرح موقت افتتاح شده نباید موجب تاخیر در اجرای بخش مهم و اصلی طرح گردد. دوم آنکه این طرح نیمه غربی استان خوزستان را پوشش خواهد داد و طرح‌های مربوط به تامین آب شرب و بهداشت شهرها و روستاهای نیمه شرقی استان که همزمان با طرح غدیر تصویب و آماده شده اند باید وارد مراحل اجرایی شوند. سوم اینکه به موازات پیشبرد این طرح نوسازی شبکه توزیع آب شرب و بهداشت در شهر اهواز و سایر شهرهای استان پیگیری شوند. و چهارم آنکه پیشبرد طرح غدیر نباید سبب شود که احیاء رودخانه کارون به دست فراموشی سپرده شود. سامان دادن به فاضلاب‌ها و پسآب‌های ورودی به کارون و ارتقاء کیفیت آب کارون به جد باید دنبال گردد تا در مواقع مورد نیاز انحراف دادن برداشت آب شهری به رودخانه کارون، بتوان آب نسبتاً با کیفیتی را به شهروندان رساند.