چاره‌اندیشی برای حل ریشه‌ای اعتراضات
حسین علایی
استاد دانشگاه
شاید دولت نتواند جلوی برنامه‌ریزی و اقدامات خارجی‌ها و دولت‌های متخاصم برای برپایی حرکت‌های اجتماعی در داخل کشور را بگیرد، اما حاکمیت می‌تواند دست به اقداماتی بزند تا از ایجاد بستر و زمینه برای ظهور نا آرامی‌هایی که از سال ۱۳۸۸ تاکنون هر از چندی رخ داده‌اند تا حد زیادی جلوگیری کند. ابرچالش‌های موجود در کشور مثل تورم، بیکاری، عدم توسعه کشور، خشکسالی، معضلات معیشتی، تخریب شدید محیط زیست و ... باعث شده تا هر از چند گاهی تعدادی از اقشار مختلف مردم مثل بازنشستگان، فرهنگیان و دانشجویان دست به اعتراض بزنند. وقوع چنین حوادثی موجب شده تا اوضاع ایران در یک چرخه معیوب و یک حلقه باطل قرار گیرد. به طوری که انجام هر اقدامی از سوی دولتمردان نه تنها از مشکلات و گرفتاری‌های مردم نمی‌کاهد، بلکه وضع کشور را نیز وخیم‌تر می‌کند. برای مثال افزایش حقوق، باعث افزایش نقدینگی می‌شود. افزایش نقدینگی موجب بالا رفتن تورم می‌شود و تورم هم باعث افزایش نارضایتی می‌گردد. یا اینکه وجود گشت ارشاد باعث ناراحتی تعداد زیادی از مردم به ویژه بسیاری از خانم‌ها می‌شود. رفتارهای برخی مأمورین انتظامی و امنیتی در گشت ارشاد باعث اتفاقات ناخواسته‌ای مانند مرگ مهسا امینی می‌شود. فوت مهسا باعث ایجاد اعتراضات در کشور می‌شود. برای مقابله با اعتراضات صورت گرفته، دولت ناچار به مسدودسازی شبکه‌های اجتماعی می‌شود و پلیس با معترضین برخورد می‌کند و تعدادی از آن‌ها را دستگیر می‌کند. این رفتارها به نوبه خود باعث افزایش نارضایتی مردم از حاکمیت می‌شود. بنابراین همچنان این چرخه باطل و معیوب ادامه می‌یابد.
حال چه باید کرد تا کشور از دام این چرخه معیوب نجات یابد و شرایط جامعه عوض شود به طوری که اقدامات حکومت باعث افزایش رضایت مردم شود و کشور، خود را از عقب ماندگی‌ها نجات دهد و ایران حرکت رو به توسعه را آغاز کند؟ کسانی که با درس سیستم‌های پویا آشنا هستند می‌دانند که در چنین شرایطی باید اقداماتی انجام داد تا سیستم وارد چرخه مطلوب و یا حلقه منفی نشود. به این مفهوم که انجام هر اقدامی از سوی حاکمیت، باعث افزایش رضایت مردم و در نتیجه کاهش مشکلات و گرفتاری‌های کشور شود. بنابراین برای برون رفت از وضع موجود، توجه به نکات زیر ضروری است:
۱. جدی گرفتن تمامی مشکلات و معضلاتی که باعث بروز اعتراضات می‌شود. مثل رفتارهای دستگاه‌های حکومتی بویژه سازمان‌های امنیتی و انتظامی و اداری با مردم به طوری که بهانه برای بروز اعتراضات ایجاد نشود.
۲. کمتر حرف زدن مسئولین و گوش کردن به حرف اکثریت مردم و نخبگان و شنیدن نظرات کارشناسان حوزه‌های مختلف
۳. مشخص نمودن این که دستگاه‌های مختلف حاکمیتی چه کارهایی را نباید بکنند و چه اقداماتی را نباید انجام دهند.
۴. بررسی نتایج اجرایی بعضی از قوانین و مقررات و نیز ارزیابی عملکرد برخی از سازمان‌ها مثل گشت ارشاد و ستاد امر به معروف به طوری که اگر وجود آن‌ها از نبود آن‌ها زیان بارتر است، فوری تعطیل شوند. در وضع فعلی مشاهده می‌شود که عملکرد گشت ارشاد باعث افزایش بدحجابی در کشور شده است.
۵. اولویت دادن به اقداماتی که منجر به رضایت اکثریت مردم می‌شود مثل کاهش حجم زندانیان، تسهیل امور اداری، رفع مسدودسازی از اینترنت و شبکه‌های مجازی، توسعه بهره‌گیری از فضای مجازی و رفع محدودیت‌ها از شخصیت‌های علمی، فرهنگی، سیاسی، هنری، ورزشی و اجتماعی کشور.
۶. رعایت حرمت زنان و احترام بیشتر به آن‌ها نسبت به مردان و عدم درگیر شدن با زنان و دختران و عدم بازداشت آن‌ها به هیچ عنوان
۷. حذف زندانی سیاسی از آمار زندانیان کشور
۸. رفتار خودی داشتن با معترضان و استفاده از شیوه قرآنی رحماء بینهم و درگیر نشدن با مردم
۹. استقبال از نقد و انتقاد و دیدگاه‌های متفکرین و دانشگاهیان و حوزویان و احزاب و انجمن‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد
۱۰. عدم افزایش انتظارات مردم با بیان وعده‌های غیر عملی
۱۱. نگفتن دروغ در شرح وقایع رخ داده
۱۲. عدم بیان تحلیل‌های غیرواقعی
۱۳. در اولویت قرار دادن عملی توسعه اقتصادی کشور با تکیه بر اقتصاد دانش بنیان و تدوین الگوی توسعه ایران با بهره‌گیری از نخبگان این حوزه
۱۴. بازخوانی و بروز رسانی فهم متولیان و تصمیم‌گیرندگان و قانون‌گذاران از مبانی و مناسک دینی
در نهایت باید همه دست‌اندرکاران حاکمیت و مدیران توجه کنند که اولین ویژگی یک مدیر در نظام اسلامی داشتن سعه صدر در رفتار با مردم و الکاظمین الغیظ در مواجهه با مخالفین و العافین عن الناس در برخورد با جامعه است. حضرت موسی وقتی به پیامبری برگزیده شد گفت: رب اشرح لی صدری و یسرلی امری و خداوند هم به رسول خویش محمد مصطفی صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: الم نشرح لک صدرک