پایان مهر و دانش آموزان بی‌کتاب
رضا قاسم‌پور
فعال فرهنگی
۱۹ ام مهرماه کله سحر به جای مدرسه در انبار کتاب ناحیه چادر زده‌ام یک ساعت و اندی است در صف کتابم. نوبت که به ما رسید آسمان تپید و اینترنت قطع شد زنگ مراجعان و منتظران مُهر و امضای مدرسه مجبورم می‌کند از خیر صف و کتاب گذشته و زنبیل برای ظهر پهن کنم.
ساعت ۱/۵ دوباره به گاز خود را به صف کتاب می‌رسانم بالای ده نفر قبل از من نوبت گرفته‌اند بالاخره حوالی ساعت چهار موفق به دریافت سی دست کتاب جا مانده‌ها می‌شوم تا کتابها را از انبار تحویل گرفته و در مدرسه تفکیک کنیم ناهار و شامم یکی می‌شود.
این تقریبا برنامه دو ماهه شهریور و مهر مدیران در مدارس کشور در درگیری با مقوله ثبت، تحویل و توزیع کتاب به دانش آموزان ماست.
یکی از خصوصیات سال‌های اخیر این است که تقریبا روزی یافت نمی‌شود که مدیریت و کارکنان مدارس از سوی خانواده‌ها متهم به سهل‌انگاری، بی‌کفایتی و قصور در توزیع کتب درسی دانش آموزان نشده و مورد عتاب و خطاب رسانه‌ها، مسئولین بالادستی و جامعه قرار نگیرند.
جالب‌ترین بخش ماجرا آنست که بدلیل ارسال قطره‌ای کتاب‌های درسی به مراکز توزیع مجبور باشی روزانه با اجاره وانت و اسیر کردن یکی دو نفر به مراکز توزیع کتب سرک بکشی و بعد از ساعت‌ها علافی در صفوف طولانی، چند ده کتاب دریافت کنی تا مبادا از قافله پخش عقب بمانی!
++ ثبت الکترونیکی کتاب و باقی ماجرا
چندسالیست بار توزیع کتب درسی مدارس از مسیر ثبت در سامانه کتب امکان‌پذیر گردیده است.
بدین ترتیب که قبولین خردادماه در مراجعه به ثبت نام برای پایه بالاتر موظف به ثبت الکترونیکی کتاب با کد ملی دانش آموز (ثبت انحصاری) مواجه شدند.
آموزش و پرورش در ادامه تحقق دولت الکترونیکی ثبت برخی از کتب دانش آموزان را به دو صورت ثبت، گروهی توسط مدارس مربوطه و همچنین ثبت شخصی تکلیف نمود.
لذا عملا ثبت کتب دانش اموزان لزوماً از مسیر ثبت در سامانه کتب (گروهی یا انفرادی) انجام پذیر است.
++ مزایا و معایب ثبت الکترونیکی کتاب
دریافت کتب مدارس از مسیر سامانه الکترونیکی دارای مزایا و معایب جدی است:
از مزایای احتمالی واگذاری الکترونیکی کتاب می‌توان به حداقل رسیدن اسراف کتاب و همچنین درگیر و وادار کردن خانواده‌ها به کسب سواد لازم برای دریافت الکترونیکی کتاب اشاره نمود.
از مهمترین مشکلات پخش الکترونیکی کتاب می‌توان به جدی نگرفتن ثبت در سامانه کتب و عادت داشتن خانواده به دریافت سنتی کتابها اشاره نمود. بسیاری از خانواده‌ها به دلیل فقدان آشنایی لازم و نتیجتا عدم ثبت بهنگام در سامانه کتب، هم خود و هم مسئولین مدارس را دچار دردسری تمام نشدنی کرده‌اند.
++ کتابهایی که مهر ندارند
هر ساله مسئولین آ.پ اوایل تابستان خبر از واگذاری کتب دانش آموزان در نخستین روزهای شهریور می‌دهند ولی در صحنه عمل امسال در پایان هفته سوم مهرماه هنوز بخشی از کتابهایی که حتی به موقع ثبت سفارش شده‌اند، به استان‌ها و به تبع آن به دست دانش‌آموز نرسیده و جالب‌تر آنکه کجایی و چرایی داستان را کسی پاسخگو نیست.
مشکلات ثبت و دریافت کتاب برای قبولین شهریور و پس از آن دوچندان شده است.
++ مشکلات عمومی پخش کتاب در کشور
اساسنامه شرکت تعاونی توزیع کنندگان کتاب، کتاب را به پنج دسته تقسیم کرده است: پرفروش، کند فروش، غیرقابل فروش، ارزشمند ولی بد فروش و تولید فکر جدید.
نتیجه منطقی این تقسیم بندی، فروش بالای کتاب‌های نوع اول، بازگشت سرمایه اگرچه طولانی مدت کتاب‌های نوع دوم، فروش بد نوع سوم و فروش سخت ولی قابل تامل نوع چهارم و پنجم است. کتاب‌های کند فروش اگر چه دیر به فروش می‌رسند اما ناشر، کتابفروش و موزع درباره آن‌ها ذهنیت منفی ندارند. اما کتاب‌های غیرقابل فروش به خاطر نداشتن بار فرهنگی و تکنیکی و فقدان استانداردهای لازم بیشترین مشکل را در روند فروش به خود اختصاص داده‌اند.
حال سوال اینجاست که مشکل پخش و توزیع کتب درسی در کدامیک از پنج دسته مذکور می‌گنجد؟
به نظر می‌رسد اساسا مشکل توزیع کتب درسی آ.پ متفاوت از مشکلات عمومی پخش و توزیع کتب غیر درسی است.
++ عمده مشکلات شاید در دو گروه بزرگ زیر قابل تفکیک باشد:
الف_ فقدان فرهنگ‌سازی لازم بین خانوارهای ایرانی:
هنوز هم بخش قابل توجهی از مردم اعتقاد و اعتماد چندانی به دولت الکترونیک و لوازمات و اقتضائات آن ندارند. شایسته بود آموزش و پرورش با تهیه تیزرها و برنامه‌های تلویزیونی از اردیبهشت ماه، خانواده‌ها را با مقوله ثبت الکترونیکی کتاب درگیر کرده و آموزش‌های لازم را عرضه می‌نمود.
ب_ نارسایی و مشکلات جدی مدیریتی در پروسه تولید، تکثیر و پخش کتاب:
این بخش نیز مشکلات خاص خود همچون ناهماهنگی بین بخشی را داراست.
با اینکه نسخ الکترونیکی کتب قابلیت دانلود دارند، ولی مخاطبان پیر و جوان آموزش و پرورش همچنان به نسخ کاغذی چشم دوخته‌اند.