روز از نو و تکرار طرح‌های شکست خورده از نو!
حبیب رمضانخانی
فعال رسانه‌ای
خرداد ماه بود که در دیدار رئیس جمهور از شرکت صنایع هواپیماسازی ایران (هسا) در اصفهان، اعلام شد که قول ساخت ۸ هواپیمای مسافربری صادر شده است. در ادامه این خبر تکذیب شد تا اینکه بالاخره چند روز پیش رئیس جمهور با اعلام اینکه «تا یک قدمی ساخت هواپیمای مسافربری رسیده‌ایم» صحت خبر گذشته را تایید کرد و عزم راسخ دولت برای ساخت هواپیمای مسافربری را برجسته ساخت.
کشورمان به دلیل سال‌ها تحریم عملا امکان خرید هواپیمای نو را ندارد و نهایتا با خرید هواپیماهای مسافری از رده خارج کشورهای دیگر، بخشی از نیاز خود را تامین کرده است. این مشکل در کنار عدم تامین قطعات باعث وقوع حوادث بی‌شمار و زمین‌گیر شدن نصف هواپیماهای مسافری شده است. همین باعث شده برخلاف زمانی که شرکت هما و خطوط هوایی ایران در منطقه رتبه اول و در جهان جزء چند شرکت معتبر بود، امروز کشورمان بیشتر نیاز خود را با هواپیماهای کشورهای ترکیه، قطر، امارات و ... تامین می‌کند.
این مشکلات باعث شده تا مسئولان کشور از دهه ۷۰ به فکر تولید هواپیمای مسافربری ایرانی بیفتند که این تلاش با تولید هواپیمایی به نام ایران ۱۴۰ در اصفهان کلید خورد. هر چند این هواپیمای ۵۲ نفره، نام ایران را یدک می‌کشید ولی در واقع، مونتاژی از آنتونف ۱۴۰ اوکراین بود.
ساخت ایران ۱۴۰، اما در نهایت به شکست کامل انجامید. چرا که هیچ کدام از معدود هواپیماهای مونتاژ شده در ایران، سرانجام خوشی نیافت و بنا به اعلام مسئولان، از ۵ فروند تولید شده، همگی یا زمین‌گیر شدند یا سقوط کردند. حتی در روز افتتاحیه کارخانه نیز که یک هواپیمای آنتونف ۱۴۰ از اوکراین به ایران آمده بود، در مسیرش به کوه برخورد کرد و ۴۴ مهمان افتتاحیه کشته شدند!
بدین ترتیب، هواپیمایی که با عنوان "ملی" قرار بود ناجی صنعت هوایی ایران از تحریم‌ها باشد، با هدر دادن میلیون‌ها دلار و به کام مرگ فرستادن چند ده نفر به تاریخ پیوست. حال بعد از این تلاش‌ها و تجربه ناگوار، مجددا این تجربه تلخ در حال تکرار است.
درست است تکنولوژی و ساخت یک محصول به یکباره به دست نیامده و نیازمند حمایت از نخبگان و سرمایه‌گذاری است، ولی در بحث ساخت هواپیما، پیچیدگی‌ها، مواد به کار رفته و قطعات زیاد، خطرات جانی و ... باعث شده بیش از ۲۰۰ کشور دنیا بیشتر نیاز خود را از دو غول بزرگ این صنعت، ایرباس و بوئینگ تامین کنند که قطعات آن با مشارکت و تولید در چند ده کشور سرهم می‌شود. تا جایی که شرکت فرانسوی ایرباس نیز در تامین قطعات وابستگی زیادی به بوئینگ آمریکا دارد.
واقعیت این است که هواپیما، خودرو و لوازم خانگی نیست که با حمایت خاص و ورود دولت و شرکت‌های خودی، مردم را مجبور به استفاده از اجناس بی‌کیفیت کنیم. همین الان بسیاری از مردم به دلیل ایمنی و کیفیت پایین خودروهای وطنی، حاضر به استفاده از آن‌ها نیستند. مثلا در گذشته بسیاری از مسافران زمان استفاده از خطوط هوایی، ابتدا چک می‌کردند و حاضر نبودند سوار هواپیماهای توپولوف روسی، به خاطر حوادث بالای آن شوند.
از طرفی شاهدیم تجربه انحصار و عدم اجازه واردات خودرو و لوازم خانگی و ... بدون انتقال تکنولوژی، در بالا بردن کیفیت محصولات وطنی تاثیر زیادی نداشته و صرفا بر کمیت آن‌ها توجه شده است. پس تولید هواپیمای بومی نیز بدون انتقال تکنولوژی روز و ارتباط با دنیا، چیزی در حد خودروهای داخلی خواهند بود. آنوقت چگونه انتظار استقبال مردم و رغبت شرکت‌های هوایی به استفاده از این هواپیماها در ناوگان هوایی‌شان را داشته و از این مهمتر، کدام کشور خارجی به هواپیمایی که استانداردهای بین‌المللی را ندارد، اجازه پرواز و فرود در کشورش را خواهد داد؟
در انتها؛ احتمالا عده‌ای تاکید کنند چون در بحث موشکی و نظامی با اعتماد به توانمندی داخلی موفق شدیم، پس در این زمینه هم می‌توانیم! در جواب بایستی تاکید کرد، مسأله نظامی و تسلیحات آن، بدون استفاده فراگیر و تبعات آن، بیشتر برای بازدارندگی در شرایط صلح بوده و تلفات آن در جنگ احتمالی نیز شاید خیلی به چشم نیاید. از طرفی حتی کشورهای توانمند در عرصه نظامی، چون روسیه و چین نیز که در این حوزه ابرقدرتی هستند، ابتدا به سمت ساخت هواپیماهای ترابری رفته و بعد از آزمون و رفع خطاها و کسب ایمنی و استاندارهای مدنظر، به تولید و استفاده در امر مسافربری اقدام کردند؛ نه اینکه مستقیما اقدام به این امر کنند.
در آخر، طی سال‌ها تحریم و انزوا، بایستی مسئولان به این تجربه رسیده باشند که بحث خودکفایی در هر چیزی، برخلاف نظر و عقیده قبلی، امروزه به معنای استقلال نیست! استقلال در دنیای امروزی زمانی می‌تواند معنا پیدا کند که کشوری به چنان توان و تأثیرگذاری در جهان برسد که کشورهای دیگر به قدری وابسته به آن باشند که هیچگاه امکان حذف و انزوایش ممکن نباشد!